Aktualności
- Jak postępować z elektroodpadami?
- Czy Europa zadławi się własnymi odpadami? Od 1 stycznia 2018 roku Chiny przestały przyjmować odpady.
- Skuteczniejsza walka z szarą sterfą w gospodarce odpadami?
- Rząd przyjął projekt nowelizacji ustawy o odpadach
- Prawie 12 mln ton odpadów komunalnych w 2016 roku
- #ChceMiSie - 11 maja Dzień Bez Śmiecenia. Segreguj surowce.
- W Nowej Zelandii przerabiają szkło na piasek
- Go Green with Antalis
- VIII edycja konkursu fotograficznego PRZYRODA OJCZYSTA
- Mniej za śmieci jeśli dobre ich sortowanie?
- Rozporządzenie ws szczegółowych zasad selektywnej zbiórki
- W Poznaniu trwają targi POL-ECO-SYSTEM
Ankieta
Czy standaryzacja selektywnej zbiórki przyniesie poprawę efektywności gospodarki odpadami?781 odpowiedzi na pytanie
pozostałe ankiety
pozostałe ankiety
Serwis zbudowany dzięki wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Odpady lamp wyładowczych
Na początku lat 60 ubiegłego stulecia, jako źródeł światła, zaczęto na świecie coraz częściej używać lamp wyładowczych, takich jak: świetlówki, lampy rtęciowe, lampy sodowe i metalohalogenkowe, promienniki ultrafioletu, w których energia elektryczna zamieniana jest na świetlną na skutek wyładowania elektrycznego w parach rtęci. Dzięki małym stratom energetycznym i dobrym parametrom stosuje się je masowo do dzisiaj.
W Polsce zużywa się około 20 mln lamp rtęciowych rocznie. Niestety, zużyte źródła światła były, i często są do tej pory, w niekontrolowany sposób, wyrzucane na składowiska odpadów, które nie zawsze są wykonane w sposób zabezpieczający przed wnikaniem rtęci do środowiska. Nagminne jest też rozbijanie zużytych lamp w śmietnikach w pobliżu miejsc zamieszkania.
Szacuje się, że w wyniku takiego postępowania ze wszystkimi typami lamp zawierającymi rtęć, do środowiska trafia około 1,5 ton rtęci rocznie, a od 1945 r. na wysypiska komunalne oraz tzw. "dzikie" składowiska trafiło ponad 400 mln. ton świetlówek zawierających około 30 ton rtęci. Do bilansu tego należy doliczyć 30% straty powstałe przy produkcji omawianych lamp. Odpad, który powstaje przy produkcji lamp wyładowczych, jest to stłuczka szklana zawierająca około 300 mg rtęci w 1 kg stłuczki.
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 639, z późniejszymi zmianami z 2003 r. Dz.U. Nr 7, poz.78.), zwana potocznie ustawą "produktową", mówi o konieczności podejmowania działań mających na celu zapobieganie oraz redukcję ilości odpadów w gospodarstwach domowych i podmiotach gospodarczych.
Ustawa ta określa obowiązki importerów oraz wytwórców produktów (przedsiębiorców) wprowadzających na rynek krajowy produkty w opakowaniach oraz niektóre produkty i urządzenia m. in. lampy wyładowcze.
Na przedsiębiorcy (producencie i importerze) wprowadzającym na rynek krajowy lampy wyładowcze, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych spoczywa:
Terminy dotyczące rozliczania opłaty produktowej:
Od stycznia 2002 roku wszyscy przedsiębiorcy, w tym importerzy, wprowadzający na rynek lampy wyładowcze, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych są zobowiązani do osiągnięcia odpowiednich poziomów ich odzysku i recyklingu. Do 31 grudnia 2007 r. przedsiębiorcy powinni osiągnąć docelowe poziomy odzysku i recyklingu w wysokości 40% w stosunku do ilości wprowadzanych na rynek krajowy produktów.
Roczne poziomy odzysku i recyklingu lamp wyładowczych w poszczególnych latach do dnia 31 grudnia 2007 roku określone zostały w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. z 2001 r., Nr 69, poz. 719). Rozporządzenie to zakłada wzrost rocznych poziomów odzysku i recyklingu w poszczególnych latach od 2002 do 2007 roku.
W przypadku nie osiągnięcia zakładanego poziomu odzysku lub recyklingu producent zobowiązany jest do ponoszenia opłaty produktowej. Opłatę produktową oblicza się jako iloczyn stawki opłaty i różnicy pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku i recyklingu przeliczonej na wielkość wyrażoną w masie albo ilości produktów lub opakowań z wyłączeniem akumulatorów ołowiowych.
Maksymalne stawki opłat produktowych, w tym dla lamp wyładowczych, ogłaszane są w Monitorze Polskim we wrześniu każdego roku i obowiązują w roku następnym.
Maksymalne stawki opłat produktowych dla lamp wyładowczych w latach 2003 i 2004 r. zgodne z Obwieszczeniem Ministra Środowiska z dn. 22 sierpnia 2002 r. i z dn. 7 sierpnia 2003 r.
Szczegółowe stawki opłat produktowych określane są natomiast w drodze rozporządzenia, z uwzględnieniem negatywnego oddziaływania na środowisko odpadów opakowaniowych i poużytkowych, kosztami ich zagospodarowania lub wzrostem średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem przyjętego w ustawie budżetowej za rok poprzedni.
Szczegółowe stawki opłat produktowych dla lamp wyładowczych na rok 2003 zgodne z załącznikiem nr 3 do Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. Nr 116, poz. 1235) i na rok 2004 zgodne z załącznikiem nr 3 do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. Nr 180, poz. 1768).
Z dniem 1 stycznia 2002 roku w życie weszło Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej (Dz. U. Nr 157, poz. 1865). W załączniku do rozporządzenia przedłożony został formularz OŚ-OP1 będący wzorem sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej, które to sprawozdanie należy przedłożyć właściwemu marszałkowi do dnia 31 marca następnego roku. Informacje ujęte w formularzu odrębnie dla każdego opakowania lub produktu to: rodzaj opakowania lub produktu, jego symbol PKWiU, jednostka miary, wielkości wprowadzana na rynek, łączna wielkość odpadów faktycznie przekazana w danym roku sprawozdawczym do odzysku i recyklingu w% oraz należność opłaty produktowej. W rozporządzeniu podany został sposób wyliczenia poziomów odzysku i recyklingu oraz wzór do wyliczenia należnej opłaty.
Zgodnie z ustawą o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628), odpady lamp wyładowczych należą do odpadów niebezpiecznych. Pomimo, iż w ustawie nie ujęto w sposób szczególny zasad gospodarowania zużytymi źródłami światła zawierającymi rtęć, odpady te powinny być unieszkodliwiane oddzielnie od innych rodzajów odpadów.
Na mocy wydanego do Ustawy o odpadach rozporządzenia w sprawie katalogu opadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz.1206) do odpadów lamp wyładowczych zaliczamy odpady:
Posiadacze odpadów w postaci zużytych źródeł światła zawierających rtęć, powstałych w wyniku prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, powinni prowadzić ich selektywną zbiórkę umożliwiającą późniejszy odzysk lub unieszkodliwianie. Ci, których ustawa nazywa posiadaczami odpadów mogą się ich pozbywać wyłącznie na rzecz podmiotów, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działań w zakresie gospodarki odpadami, w tym na prowadzenie działalności związanej ze zbieraniem, transportem i odzyskiem odpadów niebezpiecznych. Zlecając usługę unieszkodliwienia lamp wyładowczych trzeba sprawdzić, czy firma ma takie zezwolenie, bo niewykluczone, że przekazane jej odpady niebezpieczne, np. z rtęcią, trafią po prostu na wysypisko i to za pieniądze zleceniodawcy.
Każdy odbiór odpadów lamp wyładowczych z zakładu, powinien być potwierdzony dokumentem obrotu odpadami niebezpiecznymi zwanym kartą przekazania odpadu.
Wzór karty przekazania odpadu jest określony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1736).
Karta odpadu jest wystawiana przez zakład wytwarzający odpady. Przy jej wypełnianiu należy zwrócić uwagę na kod i nazwa odpadu, który należy wpisać zgodnie z katalogiem odpadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz.1206). Kopię karty odpadu powinien otrzymać usuwający (odbierający) odpady. Ewidencja wytwarzającego odpady musi być identyczna z ewidencją usuwającego odpady. Usuwający odpady musi posiadać na tą działalność zezwolenie. Podlega on także obowiązkowi składania raportów z obrotu odpadami do organów ochrony środowiska.
Posiadacze odpadów w postaci zużytych źródeł światła zawierających rtęć, którzy nie są osobami fizycznymi lub jednostkami organizacyjnymi, nie będącymi przedsiębiorcami, powinni zwracać te odpady do punktów ich zbiórki.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności, oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów (Dz. U. Nr 188, poz. 1575), jeśli zbieranie odpadów odbywa się w placówkach handlowych prowadzących sprzedaż wyrobów przemysłowych objętych ustawą "produktową" to wówczas zbieranie i transport nie wymaga zezwolenia. Jedynie magazynowanie i transport odpadów sklasyfikowanych jako niebezpieczne wymagają pojemników odpornych, szczelnych, uniemożliwiających przypadkowe przedostanie się odpadów do środowiska. Transport takich odpadów z miejsc ich powstawania do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania, zgodnie z Art. 11 pkt 4 Ustawy o odpadach, powinien odbywać się zgodnie z przepisami o transporcie materiałów niebezpiecznych.
Do opracowania metod unieszkodliwiania odpadów z rtęcią i jej związkami wykorzystuje się właściwości fizyczne i chemiczne tego pierwiastka.
Technologie unieszkodliwiania omawianych odpadów można podzielić na dwie zasadnicze grupy: "suchą" i "mokrą".
W technologii "suchej", na żadnym z jej etapów nie zachodzi konieczność korzystania z wody, nie powstają ścieki technologiczne i nie występuje zagrożenie dla wód powierzchniowych czy podziemnych. Większość tego typu technologii oparta jest na oddestylowaniu rtęci w próżni, w podwyższonej temperaturze, a następnie odzysk rtęci z gazów odlotowych. Przykładem tej technologii jest proces utylizacji lamp rtęciowych szwedzkiej firmy MRT systemu AB. Linia ta może służyć także do pozyskania rtęci z innych odpadów oraz z innych wyrobów zawierających rtęć np.: z termometrów, baterii, amalgamatu dentystycznego. Proces technologiczny odbywa się w dwóch urządzeniach: kruszarko-przesiewarce i dwóch typach destylatorów. Zużyte lampy w zakładzie utylizacji rozdrabniane są za pomocą kruszarko-przesiewarki, która rozdziela pokruszony materiał na trzy frakcje: stłuczkę szklaną, części metalowe i pył fluorescencyjny (luminofor), w którym zawarte jest 95-97% rtęci. Stłuczka szklana i części metalowe zawierają minimalne ilości rtęci mogą być ponownie wykorzystane lub bezpiecznie składowane. Natomiast luminofor poddawany jest procesowi destylacji w temperaturze do 600Co . Następnie powietrze z parami rtęci zasysane z komory pompą próżniową przechodzi kolejno przez komorę dopalania (temperatura 850Co ) i dwie połączone szeregowo komory chłodnicze, w których następuje skroplenie i wydzielenie rtęci metalicznej. W ostatniej fazie powietrze przechodzi przez filtr węglowy w celu doczyszczenia powietrza i usunięcia pozostałych zanieczyszczeń.
Technologie "mokre" polegają na przeprowadzeniu rtęci w postać nierozpuszczalną za pomocą reakcji chemicznej prowadzącej do związania rtęci znajdującej się w odpadach w siarczek rtęci (HgS) przez dodanie związków chemicznych, np.: podchlorynu sodu, tiosiarczanu potasu lub nadmanganianu potasu.
W kraju problem zużytych lamp wyładowczych rozwiązywany jest poprzez organizowaną zbiórkę i unieszkodliwianie przez szereg firm, np.:
Firmy zajmujące się utylizacją mają zawarte umowy z wieloma przedsiębiorstwami, urzędami, służbą zdrowia, koleją, wojskiem, supermarketami, od których własnym transportem w specjalnych pojemnikach odbierają niebezpieczne odpady. Po odzyskaniu z nich surowców zostają one sprzedane przedsiębiorstwom, z którymi podpisano wcześniej stosowne umowy. Niebezpieczne odpady zawierające rtęć muszą być przewożone w specjalnych atestowanych pojemnikach, które mogą służyć także do składowania na wydzielonych składowiskach. Firmy zajmujące się utylizacją odpadów starają się we własnym zakresie transportować je od zleceniodawcy, głównie dla zagwarantowania bezpieczeństwa. Np. świetlówki nie powinny być przewożone w pozycji leżącej, która ułatwia ich stłuczenie i wydostanie się z nich rtęci do środowiska. Odpowiednie pojemniki umożliwiają więc ich transport w pozycji pionowej.
Obowiązki nałożone na importerów oraz wytwórców produktów (przedsiębiorców) wprowadzających na rynek krajowy m. in. lampy wyładowcze, zgodnie z ustawą o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 639, z późniejszymi zmianami z 2003 r. Dz.U. Nr 7, poz.78.) może przejąć organizacja odzysku.
Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, że w kraju jest aktualnie zarejestrowanych 28 Organizacji Odzysku. Większość z nich deklaruje przejęcie obowiązków przedsiębiorców w zakresie odzysku i recyklingu lamp wyładowczych.
Prowadzona w 2002 roku zbiórka, odzysk i unieszkodliwienie lamp wyładowczych dała dość dobre rezultaty. Uzyskany poziom odzysku został przekroczony o 0,5%. Natomiast nie osiągnięto zadowalającego poziomu recyklingu.
Zużyte źródła światła (lampy) stanowią największą grupę odpadów zawierających rtęć.
Lampy zawierające rtęć można podzielić na:
Podział taki jest wynikiem różnej technologii i urządzeń stosowanych do poszczególnych typów lamp. Zużyte lampy, które zakończyły swoja żywotność, posiadają ilość rtęci w takiej samej ilości jak lampy nowe i właśnie ze względu na zawartość rtęci są zaliczane do odpadów niebezpiecznych. Zawartość rtęci zależna jest w znacznym stopniu od typu i producenta lamp i mieści się w zakresie od 10 do 100 mg (średnio 40 mg w lampie). Odpady świetlówek w zdecydowanej większości stanowią odpady poużytkowe. Odpady te wytwarzane są w szkolnictwie, w zakładach opieki medycznej, supermarketach, stacjach paliw, energetyce, telekomunikacji itp. W opracowaniu pt.:"Kompleksowy program gospodarki odpadami niebezpiecznymi w regionie Polski południowej" oszacowano średnie ilości odpadowych lamp fluorescencyjnych i innych zawierających rtęć, z jednej placówki, dla poszczególnych grup wytwórców wytworzone w ciągu roku.
Na podstawie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami udział odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych wynosi 3,00 kg/M/r, z czego udział lamp fluorescencyjnych i innych odpadów zawierających rtęć (20 01 21*) wynosi 5%
Funkcjonujące przepisy prawne dotyczące obowiązków przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami, w tym odpadami lamp fluorescencyjnych i innych odpadów zawierających rtęć, wskazują na dokonujące się w naszym kraju zmiany w zakresie postępowania z odpadami niebezpiecznymi.
Rozwijanie się sektora gospodarki tymi odpadami a więc:
Literatura:
1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej. (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 639).
2. Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw. (Dz. U. z 2003 r. Nr 7, poz.78).
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2001 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych poużytkowych. (Dz. U. z 2001 r. Nr 69, poz.719).
4. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 22 sierpnia 2002 r. w sprawie maksymalnych stawek opłat produktowych na rok 2003. (Mon. Pol. z 2002 r. Nr 37, poz. 591).
5. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 7 sierpnia 2003 r. w sprawie maksymalnych stawek opłat produktowych na rok 2004. (Mon. Pol. z 2003 r. Nr 41, poz. 601).
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 września 2001 r. w sprawie stawek opłat produktowych. (Dz. U. z 2001 r. Nr 116, poz.1235).
7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 października 2003 r. w sprawie stawek opłat produktowych. (Dz. U. z 2003 r. Nr 180, poz.1768).
8. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 628).
9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1736)
10. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów. (Dz. U. z 2002 r. Nr 188, poz. 1575).
11. Kompleksowy program gospodarki odpadami niebezpiecznymi w regionie Polski południowej.
12. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami.
13. Gworek B., "Rtęć w środowisku i odpadach oraz problemy z ich utylizacją", Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, 1997 r.
W Polsce zużywa się około 20 mln lamp rtęciowych rocznie. Niestety, zużyte źródła światła były, i często są do tej pory, w niekontrolowany sposób, wyrzucane na składowiska odpadów, które nie zawsze są wykonane w sposób zabezpieczający przed wnikaniem rtęci do środowiska. Nagminne jest też rozbijanie zużytych lamp w śmietnikach w pobliżu miejsc zamieszkania.
Szacuje się, że w wyniku takiego postępowania ze wszystkimi typami lamp zawierającymi rtęć, do środowiska trafia około 1,5 ton rtęci rocznie, a od 1945 r. na wysypiska komunalne oraz tzw. "dzikie" składowiska trafiło ponad 400 mln. ton świetlówek zawierających około 30 ton rtęci. Do bilansu tego należy doliczyć 30% straty powstałe przy produkcji omawianych lamp. Odpad, który powstaje przy produkcji lamp wyładowczych, jest to stłuczka szklana zawierająca około 300 mg rtęci w 1 kg stłuczki.
Uregulowania prawne
Ustawa "produktowa"
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 639, z późniejszymi zmianami z 2003 r. Dz.U. Nr 7, poz.78.), zwana potocznie ustawą "produktową", mówi o konieczności podejmowania działań mających na celu zapobieganie oraz redukcję ilości odpadów w gospodarstwach domowych i podmiotach gospodarczych.
Ustawa ta określa obowiązki importerów oraz wytwórców produktów (przedsiębiorców) wprowadzających na rynek krajowy produkty w opakowaniach oraz niektóre produkty i urządzenia m. in. lampy wyładowcze.
Na przedsiębiorcy (producencie i importerze) wprowadzającym na rynek krajowy lampy wyładowcze, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych spoczywa:
- obowiązek odzysku i recyklingu tych odpadów poużytkowych (może wypełnić go samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku),
- obowiązek osiągnięcia docelowego poziomu odzysku i recyklingu do 31 grudnia 2007 roku,
- obowiązek obliczenia i wpłacenia na odrębne konto urzędu marszałkowskiego opłaty produktowej w przypadku nie osiągnięcia zakładanego poziomu odzysku i recyklingu (przedsiębiorca albo organizacja),
- obowiązek złożenia marszałkowi województwa rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej (przedsiębiorca i organizacja).
Terminy dotyczące rozliczania opłaty produktowej:
- rozliczenie "opłaty produktowej" koniec roku kalendarzowego,
- wpłata "opłaty produktowej" 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy,
- sprawozdanie roczne o wysokości należnej opłaty produktowej - 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy.
Od stycznia 2002 roku wszyscy przedsiębiorcy, w tym importerzy, wprowadzający na rynek lampy wyładowcze, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych są zobowiązani do osiągnięcia odpowiednich poziomów ich odzysku i recyklingu. Do 31 grudnia 2007 r. przedsiębiorcy powinni osiągnąć docelowe poziomy odzysku i recyklingu w wysokości 40% w stosunku do ilości wprowadzanych na rynek krajowy produktów.
Roczne poziomy odzysku i recyklingu lamp wyładowczych w poszczególnych latach do dnia 31 grudnia 2007 roku określone zostały w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. z 2001 r., Nr 69, poz. 719). Rozporządzenie to zakłada wzrost rocznych poziomów odzysku i recyklingu w poszczególnych latach od 2002 do 2007 roku.
W przypadku nie osiągnięcia zakładanego poziomu odzysku lub recyklingu producent zobowiązany jest do ponoszenia opłaty produktowej. Opłatę produktową oblicza się jako iloczyn stawki opłaty i różnicy pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku i recyklingu przeliczonej na wielkość wyrażoną w masie albo ilości produktów lub opakowań z wyłączeniem akumulatorów ołowiowych.
Maksymalne stawki opłat produktowych, w tym dla lamp wyładowczych, ogłaszane są w Monitorze Polskim we wrześniu każdego roku i obowiązują w roku następnym.
Maksymalne stawki opłat produktowych dla lamp wyładowczych w latach 2003 i 2004 r. zgodne z Obwieszczeniem Ministra Środowiska z dn. 22 sierpnia 2002 r. i z dn. 7 sierpnia 2003 r.
Szczegółowe stawki opłat produktowych określane są natomiast w drodze rozporządzenia, z uwzględnieniem negatywnego oddziaływania na środowisko odpadów opakowaniowych i poużytkowych, kosztami ich zagospodarowania lub wzrostem średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem przyjętego w ustawie budżetowej za rok poprzedni.
Szczegółowe stawki opłat produktowych dla lamp wyładowczych na rok 2003 zgodne z załącznikiem nr 3 do Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. Nr 116, poz. 1235) i na rok 2004 zgodne z załącznikiem nr 3 do Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. Nr 180, poz. 1768).
Z dniem 1 stycznia 2002 roku w życie weszło Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej (Dz. U. Nr 157, poz. 1865). W załączniku do rozporządzenia przedłożony został formularz OŚ-OP1 będący wzorem sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej, które to sprawozdanie należy przedłożyć właściwemu marszałkowi do dnia 31 marca następnego roku. Informacje ujęte w formularzu odrębnie dla każdego opakowania lub produktu to: rodzaj opakowania lub produktu, jego symbol PKWiU, jednostka miary, wielkości wprowadzana na rynek, łączna wielkość odpadów faktycznie przekazana w danym roku sprawozdawczym do odzysku i recyklingu w% oraz należność opłaty produktowej. W rozporządzeniu podany został sposób wyliczenia poziomów odzysku i recyklingu oraz wzór do wyliczenia należnej opłaty.
Zgodnie z ustawą o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628), odpady lamp wyładowczych należą do odpadów niebezpiecznych. Pomimo, iż w ustawie nie ujęto w sposób szczególny zasad gospodarowania zużytymi źródłami światła zawierającymi rtęć, odpady te powinny być unieszkodliwiane oddzielnie od innych rodzajów odpadów.
Na mocy wydanego do Ustawy o odpadach rozporządzenia w sprawie katalogu opadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz.1206) do odpadów lamp wyładowczych zaliczamy odpady:
- 16 02 13* Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 12
- 20 01 21* Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć
Posiadacze odpadów w postaci zużytych źródeł światła zawierających rtęć, powstałych w wyniku prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, powinni prowadzić ich selektywną zbiórkę umożliwiającą późniejszy odzysk lub unieszkodliwianie. Ci, których ustawa nazywa posiadaczami odpadów mogą się ich pozbywać wyłącznie na rzecz podmiotów, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działań w zakresie gospodarki odpadami, w tym na prowadzenie działalności związanej ze zbieraniem, transportem i odzyskiem odpadów niebezpiecznych. Zlecając usługę unieszkodliwienia lamp wyładowczych trzeba sprawdzić, czy firma ma takie zezwolenie, bo niewykluczone, że przekazane jej odpady niebezpieczne, np. z rtęcią, trafią po prostu na wysypisko i to za pieniądze zleceniodawcy.
Każdy odbiór odpadów lamp wyładowczych z zakładu, powinien być potwierdzony dokumentem obrotu odpadami niebezpiecznymi zwanym kartą przekazania odpadu.
Wzór karty przekazania odpadu jest określony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1736).
Karta odpadu jest wystawiana przez zakład wytwarzający odpady. Przy jej wypełnianiu należy zwrócić uwagę na kod i nazwa odpadu, który należy wpisać zgodnie z katalogiem odpadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz.1206). Kopię karty odpadu powinien otrzymać usuwający (odbierający) odpady. Ewidencja wytwarzającego odpady musi być identyczna z ewidencją usuwającego odpady. Usuwający odpady musi posiadać na tą działalność zezwolenie. Podlega on także obowiązkowi składania raportów z obrotu odpadami do organów ochrony środowiska.
Posiadacze odpadów w postaci zużytych źródeł światła zawierających rtęć, którzy nie są osobami fizycznymi lub jednostkami organizacyjnymi, nie będącymi przedsiębiorcami, powinni zwracać te odpady do punktów ich zbiórki.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności, oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów (Dz. U. Nr 188, poz. 1575), jeśli zbieranie odpadów odbywa się w placówkach handlowych prowadzących sprzedaż wyrobów przemysłowych objętych ustawą "produktową" to wówczas zbieranie i transport nie wymaga zezwolenia. Jedynie magazynowanie i transport odpadów sklasyfikowanych jako niebezpieczne wymagają pojemników odpornych, szczelnych, uniemożliwiających przypadkowe przedostanie się odpadów do środowiska. Transport takich odpadów z miejsc ich powstawania do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania, zgodnie z Art. 11 pkt 4 Ustawy o odpadach, powinien odbywać się zgodnie z przepisami o transporcie materiałów niebezpiecznych.
Odzysk i unieszkodliwianie lamp wyładowczych
Do opracowania metod unieszkodliwiania odpadów z rtęcią i jej związkami wykorzystuje się właściwości fizyczne i chemiczne tego pierwiastka.
Technologie unieszkodliwiania omawianych odpadów można podzielić na dwie zasadnicze grupy: "suchą" i "mokrą".
W technologii "suchej", na żadnym z jej etapów nie zachodzi konieczność korzystania z wody, nie powstają ścieki technologiczne i nie występuje zagrożenie dla wód powierzchniowych czy podziemnych. Większość tego typu technologii oparta jest na oddestylowaniu rtęci w próżni, w podwyższonej temperaturze, a następnie odzysk rtęci z gazów odlotowych. Przykładem tej technologii jest proces utylizacji lamp rtęciowych szwedzkiej firmy MRT systemu AB. Linia ta może służyć także do pozyskania rtęci z innych odpadów oraz z innych wyrobów zawierających rtęć np.: z termometrów, baterii, amalgamatu dentystycznego. Proces technologiczny odbywa się w dwóch urządzeniach: kruszarko-przesiewarce i dwóch typach destylatorów. Zużyte lampy w zakładzie utylizacji rozdrabniane są za pomocą kruszarko-przesiewarki, która rozdziela pokruszony materiał na trzy frakcje: stłuczkę szklaną, części metalowe i pył fluorescencyjny (luminofor), w którym zawarte jest 95-97% rtęci. Stłuczka szklana i części metalowe zawierają minimalne ilości rtęci mogą być ponownie wykorzystane lub bezpiecznie składowane. Natomiast luminofor poddawany jest procesowi destylacji w temperaturze do 600Co . Następnie powietrze z parami rtęci zasysane z komory pompą próżniową przechodzi kolejno przez komorę dopalania (temperatura 850Co ) i dwie połączone szeregowo komory chłodnicze, w których następuje skroplenie i wydzielenie rtęci metalicznej. W ostatniej fazie powietrze przechodzi przez filtr węglowy w celu doczyszczenia powietrza i usunięcia pozostałych zanieczyszczeń.
Technologie "mokre" polegają na przeprowadzeniu rtęci w postać nierozpuszczalną za pomocą reakcji chemicznej prowadzącej do związania rtęci znajdującej się w odpadach w siarczek rtęci (HgS) przez dodanie związków chemicznych, np.: podchlorynu sodu, tiosiarczanu potasu lub nadmanganianu potasu.
W kraju problem zużytych lamp wyładowczych rozwiązywany jest poprzez organizowaną zbiórkę i unieszkodliwianie przez szereg firm, np.:
- Philips Lighting Poland S.A. w Pile - neutralizuje świetlówki (linia Firmy MRT Systemu AB) zbierane na terenie kraju przez współpracującą firmę Hydrobudowa z Mikołowa,
- MAYA Sp. z o. o. w Warszawie - posiada technologię unieszkodliwiania w urządzeniu szwedzkiego producenta MRT Systemu AB.
- ABBA-EKOMED w Toruniu, oprócz usuwania azbestu, produkcji alternatywnego paliwa na bazie odpadów oraz bio-komponentów do benzyn i oleju napędowego, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów przemysłowych oraz poużytkowych, prowadzi działalność w zakresie recyklingu lamp rtęciowych,
- EKO-NEUTRAL-ELEKRTON w Gorlicach, prowadzi działalność obejmującą transport i unieszkodliwianie lamp fluorescencyjnych i innych odpadów zawierających rtęć (metoda "mokra").
- UTIMER Sp. z o.o. w Warszawie, firma oferuje wykonanie pełnego zakresu prac związanych z odbiorem, transportem i unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych zawierających rtęć.
Zbiórka odpadów lamp wyładowczych
Firmy zajmujące się utylizacją mają zawarte umowy z wieloma przedsiębiorstwami, urzędami, służbą zdrowia, koleją, wojskiem, supermarketami, od których własnym transportem w specjalnych pojemnikach odbierają niebezpieczne odpady. Po odzyskaniu z nich surowców zostają one sprzedane przedsiębiorstwom, z którymi podpisano wcześniej stosowne umowy. Niebezpieczne odpady zawierające rtęć muszą być przewożone w specjalnych atestowanych pojemnikach, które mogą służyć także do składowania na wydzielonych składowiskach. Firmy zajmujące się utylizacją odpadów starają się we własnym zakresie transportować je od zleceniodawcy, głównie dla zagwarantowania bezpieczeństwa. Np. świetlówki nie powinny być przewożone w pozycji leżącej, która ułatwia ich stłuczenie i wydostanie się z nich rtęci do środowiska. Odpowiednie pojemniki umożliwiają więc ich transport w pozycji pionowej.
Organizacje odzysku
Obowiązki nałożone na importerów oraz wytwórców produktów (przedsiębiorców) wprowadzających na rynek krajowy m. in. lampy wyładowcze, zgodnie z ustawą o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 639, z późniejszymi zmianami z 2003 r. Dz.U. Nr 7, poz.78.) może przejąć organizacja odzysku.
Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, że w kraju jest aktualnie zarejestrowanych 28 Organizacji Odzysku. Większość z nich deklaruje przejęcie obowiązków przedsiębiorców w zakresie odzysku i recyklingu lamp wyładowczych.
Prowadzona w 2002 roku zbiórka, odzysk i unieszkodliwienie lamp wyładowczych dała dość dobre rezultaty. Uzyskany poziom odzysku został przekroczony o 0,5%. Natomiast nie osiągnięto zadowalającego poziomu recyklingu.
Stan aktualny w zakresie gospodarki odpadami lamp wyładowczych
Zużyte źródła światła (lampy) stanowią największą grupę odpadów zawierających rtęć.
Lampy zawierające rtęć można podzielić na:
- lampy fluorescencyjne-świetlówki
- lampy wyładowcze-lampy niskoprężne
- lampy wysokoprężne-rtęciowe i sodowe
- pozostałe lampy wyładowcze-metalohalogenkowe
Podział taki jest wynikiem różnej technologii i urządzeń stosowanych do poszczególnych typów lamp. Zużyte lampy, które zakończyły swoja żywotność, posiadają ilość rtęci w takiej samej ilości jak lampy nowe i właśnie ze względu na zawartość rtęci są zaliczane do odpadów niebezpiecznych. Zawartość rtęci zależna jest w znacznym stopniu od typu i producenta lamp i mieści się w zakresie od 10 do 100 mg (średnio 40 mg w lampie). Odpady świetlówek w zdecydowanej większości stanowią odpady poużytkowe. Odpady te wytwarzane są w szkolnictwie, w zakładach opieki medycznej, supermarketach, stacjach paliw, energetyce, telekomunikacji itp. W opracowaniu pt.:"Kompleksowy program gospodarki odpadami niebezpiecznymi w regionie Polski południowej" oszacowano średnie ilości odpadowych lamp fluorescencyjnych i innych zawierających rtęć, z jednej placówki, dla poszczególnych grup wytwórców wytworzone w ciągu roku.
Na podstawie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami udział odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych wynosi 3,00 kg/M/r, z czego udział lamp fluorescencyjnych i innych odpadów zawierających rtęć (20 01 21*) wynosi 5%
Podsumowanie
Funkcjonujące przepisy prawne dotyczące obowiązków przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami, w tym odpadami lamp fluorescencyjnych i innych odpadów zawierających rtęć, wskazują na dokonujące się w naszym kraju zmiany w zakresie postępowania z odpadami niebezpiecznymi.
Rozwijanie się sektora gospodarki tymi odpadami a więc:
- dostateczna informacja dla firm i osób fizycznych, co robić ze zużytymi świetlówkami,
- zwiększenie zbiórki odpadów poużytkowych,
- poddawanie ich odzyskowi i recyklingowi,
- zmierza do zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu odpadów zawierających rtęć na środowisko.
Literatura:
1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej. (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 639).
2. Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw. (Dz. U. z 2003 r. Nr 7, poz.78).
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2001 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych poużytkowych. (Dz. U. z 2001 r. Nr 69, poz.719).
4. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 22 sierpnia 2002 r. w sprawie maksymalnych stawek opłat produktowych na rok 2003. (Mon. Pol. z 2002 r. Nr 37, poz. 591).
5. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 7 sierpnia 2003 r. w sprawie maksymalnych stawek opłat produktowych na rok 2004. (Mon. Pol. z 2003 r. Nr 41, poz. 601).
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 września 2001 r. w sprawie stawek opłat produktowych. (Dz. U. z 2001 r. Nr 116, poz.1235).
7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 października 2003 r. w sprawie stawek opłat produktowych. (Dz. U. z 2003 r. Nr 180, poz.1768).
8. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r Nr 62, poz. 628).
9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1736)
10. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów. (Dz. U. z 2002 r. Nr 188, poz. 1575).
11. Kompleksowy program gospodarki odpadami niebezpiecznymi w regionie Polski południowej.
12. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami.
13. Gworek B., "Rtęć w środowisku i odpadach oraz problemy z ich utylizacją", Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, 1997 r.
mgr inż. Izabela Grudzień
Instytut Gospodarowania Odpadami Sp. z o. o.
ul. Barbary 21A,
40-053 Katowice
tel./fax (032) 209 12 41
e-mail: grudzien@odpady.biz.pl